بررسی و تصحیح خلاصه المفاخر فی مناقب شیخ عبدالقادر

در پهنهء بیکران فرهنگ و ادب فارسی می توان از آثار فاخری نشان گرفت که تصحیح و احیای آنها روشنگر پیشینهء غنی فرهنگ اسلامی – ایرانی است و پژوهشگران را در شناختی ژرف تر از این مواریث ارجمند یاری می دهد. کتاب خلاصه المفاخر فی مناقب شیخ عبدالقادر، تالیف عفیف الدین عبدالله ابن أسعد یافعی یمنی (698- 768ق) از اینگونه آثار به شمار می رود که مولف آن را به عنوان تکمله ای بر دیگر تالیفش، روض الریاحین فی حکایات الصالحین، نگاشته است. روض الریاحین شامل پانصد حکایت از مناقب و کرامات مشایخ متقدم است و خلاصه المفاخر با دویست حکایت ذیل آن و درواقع تراجم صوفیان نامدار عراق در قرن ششم هجری با محوریت شیخ عبدالقادر است؛ زیرا صد حکایت نخستین به بررسی زندگی و کرامات مشایخی می پردازد که هر یک به گونه ای با شیخ عبدالقادر در ارتباط بوده اند و دومین صد حکایت در ذکر کراماتی از پیر گیلان است که اغلب از ایشان روایت می شود. منبع اصلی یافعی در تالیف خلا صه المفاخر، کتاب بهجه الاسرار تالیف شطنوفی (م 713ق) است که یافعی تنها آن را تهذیب و حکایت بندی نموده و مطلب قابل توجهی بر آن نیفزوده است. خلاصه المفاخر را سید جلال الدین حسین بخاری اوچی (707-785ق) از مریدان یافعی با خود به شبه قاره می برد و پس از درگذشت او به همت مریدش احمد درویشی در اواخر قرن هشتم یا اوائل قرن نهم هجری به فارسی بازگردانده می شود. شیوه این ترجمه تحت اللفظی است، اما کاربرد واژگان گویشی و کهن و نیز برخی ساخت های دستوری خاص در آن قابل توجه است. از آنجا که منابع مطالعاتی متقدم به زبان فارسی در زمینه عرفان عراق و بویژه زندگی شیخ عبدالقادر اندک اند و اغلب به صورت نسخه خطی باقی مانده اند، تصحیح و بررسی ترجمه خلاصه المفاخر و سنجیدن ان با متن عربی، از لحاظ اطلاعات تاریخی، جنبه های زبان شناختی و نیز بررسی ریخت شناس و سوررئالیسم در حکایت های صوفیانه سودمند تواند بود. به دلیل نبود نسخه ای کهن که بتواند به عنوان نسخه اساس قرار گیرد و نیز اصالت علمی یکسان نسخه های در دسترس، روش تصحیح التقاطی برگزیده و برای آگاهی از میزان تصرفات و سبک ترجمه، متن مصحح با اصل عربی مقابله شد.